Ponad trzydzieści grup muzycznych z Afryki i całego świata jest zapraszanych co roku na początku stycznia do Mali, by zagrać na festiwalowej scenie, u wrót Sahary. Pustynia, rozgwieżdżone niebo, tańce na piasku, wyścigi na wielbłądach przy zachodzie słońca, picie zielonej herbaty parzonej przez Tuaregów, otwartość i serdeczność ludzi, pyszna kuchnia, i przede wszystkim muzyka. To wszystko dzieje się na Festival au Désert.

Ci którzy kochają muzykę malijskich twórców z pewnością nie przegapili koncertów Amadou i Miriam oraz Salifa Keity w Warszawie w zeszłym roku. Zdecydowana większość nie zdaje sobie jednak sprawy z tego jak niezwykle muzykalnym narodem są Malijczycy oraz jak wielką rolę w ich życiu odgrywa muzyka. Jest wszechobecna. Słyszy się ją na ulicy, w barach, na placach targowych i w autobusach z trzeszczących głośników. Dwuletnie dzieci wygrywają pierwsze rytmy na djembe (podobno w Bamako mieści się jedna z najlepszych szkół gry na djembe w tej części Afryki).

Malijczycy są niezwykle dumni ze swojej spuścizny muzycznej i nie dziwi ich fakt, że na Festival au Désert co roku zjeżdżają się setki turystów z całego świata.

W Mali jest kilka festiwali muzyki etnicznej i większość z nich odbywa się podczas „naszej” zimy, np.: Festiwal w Ségou na rzece Niger. Jednakże zdecydowanie najsłynniejszym z nich jest Festiwal na Pustyni czyli Festvial au Désert.

Grupa Bambino przygotowuje się do występu na Festival au Désert. (Fot. Agata Kurek)

Grupa Bambino, która zagrała na Festival au Désert. (Fot. Agata Kurek)

Droga na festiwal nie należy do łatwych. Najlepiej przejechać ją autem typu 4×4. (Fot. Agata Kurek)

Może to sceneria pustyni i niedostępność miejsca czyni go tak wyjątkowym? A może fakt, że ma własną stronę internetową? Czy też coraz większe zainteresowanie świata muzyką Tuaregów? Trudno powiedzieć. Tubylcy często pytają się czy jedziesz na Festiwal d’Essakane, a to za sprawą tego, że od roku 2003 (przez pierwsze dwa lata nie miał swojego stałego miejsca, wędrował tak jak jego założyciele) festiwal odbywał się właśnie w Essakane, wiosce położonej dwie godziny drogi na północ od Timbuktu.

Już do samego Timbuktu, miasta zwanego „wrotami Sahary” nie łatwo jest dojechać nie mając auta typu 4×4, gdyż od połowy trasy z Mopti droga zamienia się w szutrową. Trudno mi sobie wyobrazić jak autobusy wiozące artystów i miłośników muzyki do Essakane ją pokonywały. Nie miałam okazji tego doświadczyć, gdyż po porwaniu trójki turystów w 2010 r., ze względów bezpieczeństwa, Festival au Désert został przeniesiony bliżej „cywilizacji”, obok Timbuktu. Od tego czasu zdecydowanie odradza się turystom udawanie się w północne części kraju, ze względu na liczne bandy grasujące na Saharze.

– Źródeł Festiwalu w Essakane należy szukać w tradycyjnych uroczystościach Tuaregów (jak Takoubelt w Kidal i Temakannit w Timbuktu), które odbywały się corocznie w okolicach stycznia i skupiały liczne społeczności nomadów – mówi Abba Djitteye, przewodnik z Timbuktu.

Te uroczystości o wieloletniej tradycji były okazją do ponownych spotkań Tuaregów po sezonie koczowniczym, podczas których „niebiescy ludzie pustyni” wymieniali informacje, rozwiązywali konflikty, podejmowali wspólne decyzję dotyczące ich społeczności, a to wszystko przy tuareskich śpiewach, tańcach, grach, poezji i wyścigach na wielbłądach.

Festiwal na Pustyni w obecnej formie narodził się w styczniu 2001 roku, u progu trzeciego tysiąclecia, po spotkaniu Tuaregów z Mali z europejskimi muzykami. Organizatorzy imprezy, koncentrując się na połączeniu nowoczesności i tradycji, pragnęli upowszechnić festiwal otwierając się na świat zewnętrzny, zachowując jednocześnie kulturę i tradycję pustyni.

Dziś festiwal wita z otwartymi ramionami twórców z różnych regionów Mali, sąsiednich krajów Afryki, a także artystów z Europy i reszty świata. Podczas trzech dni, około 30 grup artystycznych z całego świata przyjeżdża na Saharę zaprezentować swą twórczość i spędzić razem ten niezwykły czas. Wyjątkowość i niedostępność miejsca oraz przede wszystkim genialni muzycy występujący co roku podczas Festiwalu sprawiły, że wydarzenie to szybko zyskało rozgłos, a media krajowe i zagraniczne przyczyniły się do jego międzynarodowego sukcesu.

Na pustyni można usłyszeć różne gatunki muzyczne. Wszystko jednak kręci się wokół etnicznych rytmów. (Fot. Agata Kurek)

Festival au Désert to również okazja do zakupu lokalnych pamiątek np. biżuterii czy chust. (Fot. Agata Kurek)

Grupa Tinariwen (co w języku tamaszek oznacza pustynię) jest wspaniałym przykładem na wyżej wspomniany sukces. W 2001 r. podczas pierwszej edycji Festiwalu w Essakane, muzycy zachwycili publiczność bluesowym brzmieniem połączonym z hipnotycznym saharyjskim rockiem, a wieść o Tinariwen rozniosła się daleko poza granice Sahary. Dziś uznawani są za jeden z najbardziej znanych zespołów muzyki world. Mają już na koncie koncerty z Carlosem Santaną i the Rolling Stones. Teksty utworów tych tuareskich rebeliantów wywodzących się z Libii opowiadają o istotnych zmianach w społeczeństwie Tuaregów – o porzuceniu wędrownego trybu życia i powolnym zatracaniu tożsamości kulturowej.

Tradycyjna muzyka „niebieskich ludzi pustyni” przypominająca swym rytmem miarowy i niedbały marsz wielbłąda, artyści odziani w długie białe szaty i chusty na głowach odsłaniające oczy, kontrastująca z tym wszystkim gitara elektryczna oraz perfekcyjny warsztat składają się na fenomen tej formacji, lecz charakteryzują także wielu innych wybitnych tuareskich twórców.

Dziś, obok bardziej i mniej znanych artystów z Mali, na scenie Festival au Désert występują również wschodzące gwiazdy z sąsiednich krajów (jak porównywany do Jimiego Hendrixa gitarzysta Bambino z Nigru , którego będzie można usłyszeć w tym roku w Paryżu i Stanach Zjednoczonych) oraz twórcy muzyki world z Europy i świata.

Wyścigi na wielbłądach przy zachodzie słońca, tradycyjne tuareskie tańce na piasku, występy kabaretów, wspólne posiłki pod gołym niebem z artystami, niekończące targowanie się ze sprzedawcami chust, korali i naszyjników, spontaniczne „koncertowanie” w namiotach przy parzeniu zielonej herbaty (główny punkt dnia każdego Tuarega) i… muzyka muzyka muzyka! To tylko niektóre z atrakcji, które czynią ten Festiwal wyjątkowym.

* * * * *

A na koniec nigeryjska grupa Bambino i jej szalony gitarzysta: